تاکسول، داروی طبیعی ضدسرطان

سرطان از جمله مهم‌ترین عوامل بیماری و مرگ و میر انسان­ها در جهان به شمار می­آید. داروهای مشتق شده از منابع طبیعی نقش مهمی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کنند. حدود 61% داروهای توسعه یافته بین سال‌های 1981 تا 2002 از ترکیبات طبیعی بوده و استفاده از آن‌ها به خصوص در زمینه بیماری‌های عفونی و سرطان بسیار موفقیت آمیز بود. اولین گزارش استفاده از مواد طبیعی ضد سرطان به سال 1500 سال قبل از میلاد برمی­گردد، اما بررسی علمی این تحقیقات از سال 1960 شروع شده است. در این سال انستیتو ملی سرطان یک طرح گسترده غربال گیاهان برای خاصیت ضدسرطانی آن‌ها آغاز کرد. چندین گروه تحقیقاتی بین سال‌های 1960 تا 1982 اثر حدود 35000 نمونه گیاهی را برروی سلول‌های سرطانی مختلف بررسی کردند که در نتیجه این تحقیقات، چندین ترکیب باخاصیت ضدسرطانی کشف شد. از مهم‌ترین این ترکیبات می‌توان به وینکا آلکالوئیدها، کلشی سین و تاکسول اشاره کرد.  

تاکسول به عنوان یک ترکیب پیچیده بیوشیمیایی و دارای خاصیت ضدسرطانی اولین بار به وسیله وال و وانی در سال 1966 از درخت سرخدار جداسازی گردید. با بررسی‌های انجام شده، در سال 1971 خاصیت ضدسرطانی آن برروی لاین های سلول سرطانی موش مشخص شد. سپس کینگستون در سال 1973 ساختار مولکولی آنرا مشخص گردید و تاکسول را به عنوان یک دیترپنوئید 4 حلقه‌ای طبقه بندی کرد. سپس خصوصیات فیزیکوشیمیایی آن به اینصورت مشخص گردید که دارای فرمول شیمیایی C₄₇H₅₁NO₁₄ و وزن مولکولی 853 دالتون بوده و نقطه ذوب آن 158-160 درجه سانتی گراد است. در اتانول و متانول محلول و در آب بسیار کم محلول است و دوز کشنده (LD50) آن 0.9 میلی گرم بر کیلوگرم تعیین گردید.

ساختار تاکسول

اسکیف و هورویتز، با مطالعه اثر تاکسول روی سلول‌های مختلف سرطانی در نهایت در سال 1979 مکانیسم مولکولی عمل تاکسول را کشف کنند. آن‌ها در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیدند که تاکسول با مکانیسمی منحصربه فرد که قبلاً گزارش نشده بود می‌تواند با تشکیل دوک تقسیم غیر طبیعی موجب توقف رونویسی DNA در مرحله G2/M تقسیم میتوز شده و موجب مرگ سلول‌های درحال تقسیم شود. با توجه به این خصوصیات، مطالعات گسترده‌ای برروی انواع مختلفی از سلول‌های سرطانی در سطح بالینی شروع شد. با توجه به نتایج مثبت این تحقیقات، اداره کل غذا و دارو (FDA) در سال 1992 تاکسول را جهت درمان سرطان تخمدان و در سال 1994 برای درمان سرطان سینه تائید کرد. دستاوردهای مطالعات اخیر نشان می‌دهد تاکسول  در درمان انواع تومورهای سر و گردن، نوعی سرطان پوست ملانوما، دونوع سرطان رایج ریه، سرطان مجاری ادراری، سرطان مری، نوع خاصی از سرطان استخوان، دونوع سرطان غدد لنفاوی و نخاع و نوع خاصی از سرطان وابسطه به ایدز موثر است. همچنین اخیرا استفاده از تاکسول جهت درمان بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، مالاریا، آلزایمر و بیماری پلی کیستیک اتوزومال غالب کلیه  گزارش شده است.

داروی تاکسول به صورت آمپول‌های حاوی 30 میلی گرم تاکسول حل شده در 5 میلی لیتر از مخلوط 1:1 (حجمی:حجمی) کروموفور EL و اتانول بدون آب است. کروموفور EL یا پلی اتیلن گلیسرول تریسینولات 35 که یک سورفاکتانت هتروژن غیر یونی است و از واکنس روغن کرچک و اتیلن اکساید به نسبت مولی 35:1 به دست می‌آید. کروموفور EL در فرمولاسیون ترکیبات دارویی کم محلول در آب به کار می‌رود و نقش حامل ایفا می‌کند. به این ترتیب انحلال پذیری دارو در خون و آب میان بافتی اندام‌های دریافت کننده میسر می‌شود. براساس مطالعات صورت گرفته مهم‌ترین عوارض جانبی ناشی از مصرف این دارو مهار سلول‌های مغز استخوان در تولیدگلوبول های قرمز خون و مصمومیت عصبی ناشی از کروموفور EL و نیز ریزش مو است. تاکسول به صورت تزریق داخل وریدی به میزان ^2-mgm 175 در طی مدت 3 تا 24 ساعت هرسه هفته یک بار استفاده می‌شود.

هم اکنون تاکسول مهم‌ترین دارو در نبرد علیه بیماری سرطان است که حدود 22 درصد از تمام داروهای شیمی درمانی عرضه شده در دنیا را شامل می‌شود. در سال 2000 شرکت بریستول مییر اسکوئیب، تولید کننده انحصاری تاکسول در دنیا تا سال 2007، گزارش داد که فروش سالیانه تاکسول حدود 1.6 بیلیون دلار، بیش از 5 میلیون دلار در روز است.

منبع: پایان نامه کارشناسی ارشد مقصود سیفی